Trekkpapirvalsen

Aina Basso

Eg ser han tydeleg. Der sit han.

I lyset som fell skrått inn gjennom vindauget. Eit kvitt lys, eit vinterlys tidleg om ettermiddagen.

Han sit på stolen, held pennen i handa. No dyppar han pennen. Papiret ligg på skrivebordet. Eg ser ikkje kva som står der, berre linjene i den skrå, taggete skrifta hans. Han blir sitjande med pennen i handa. Andletet hans i det kvite lyset. Han let att auga. Han opnar dei igjen.

Ivar Aasen skriv ei linje, han skriv ei til. Han tek små pausar mellom linjene, løftar handa så vidt opp frå arket, dyppar pennen. Ei ny linje.

Han stansar. Blir sitjande og sjå på papiret. Han legg frå seg pennen, løftar arket opp og ser på det gjennom monokkelen. Han les over det éin gong, to gonger. Han mumlar noko med låg stemme. Han les ei av setningane høgt. Han reinskar halsen.

På skrivebordet ligg ein bunke kvite ark, to brev, ei lita, brun skinnbok. Blekkhuset står der, pennen ligg der, og der står trekkpapirvalsen og ventar.

Skal tru alt den trekkpapirvalsen har lese. Når handa til Ivar Aasen har løfta henne etter den runde, glatte knotten, halde henne stødig i handa og valsa henne raskt over det våte blekket, over svarte, glinsande bokstavar. Og ho har soge dei til seg. Dei blekkvåte orda hans. Ho syg dei til seg, inn i seg. Skal tru kva ord ho har lese. Skal tru kor mange gonger ho har valsa over arka hans, i raske, runde rørsler.

No løftar han henne opp. Han set henne på arket, bikkar henne ned til venstre, rullar henne opp til midten og ned til høgre, raskt, fleire gongar over arket. Og trekkpapiret, som ein gong var reint og fint, er flekka til av ord og bokstavar, orda kryssar kvarandre, nokon ligg på hovudet, nokon rett veg, på kryss og tvers, frå allslags brev, frå dagbokstankar og grammatikalske nedteikningar. Ho har valsa over dei alle. I ei rund, rask rørsle over papiret.

Når han er ferdig, set han henne på staden sin. Han løftar opp arket og blæs på det. Så reiser han seg, støttar handa mot stolryggen, går ut av rommet.

Trekkpapirvalsar på Ivar Aasens tid

Alle som har prøvt å skrive med penn og blekk, veit at det er lett å søle og klusse. Overflødig blekk som ikkje er tørt må fjernast før ein blar om, elles vil det smitte av på andre ark. Frå gammalt vart det stråla finkorna sand over nyskrivne ark. Sanden drog til seg det blaute blekket, og sanden kunne straks tømmast attende på sandhuset. Dokumentet var då klart for bruk. «Å strø sand på» er eit uttrykk som framleis lever frå denne tida, og det betyr at saka er avgjort, dokumentet er ferdig signert, og det står berre igjen at blekket skal tørkast av.

Alt på slutten av 1700-talet vart trekkpapiret oppfunne. Trekkpapiret er eit tjukt, porøst papirark, og dette er meir praktisk både i bruk og i oppbevaring enn sanden, men det var svært viktig å halde trekkpapiret i ro når ein strauk av blekket.

Denne trekkpapirvalsen kjøpte Ivar Aasen ein gong kring 1880. Med dette var det nærast uråd å klusse.

Tørrblekkpennen kom i 1950-åra og det vart nokså fort slutt på å bruke penn og blekk på skulen. Det skjedde først på 1960-talet. I folkeskolen var det vanleg at elevane fekk lære å skrive med penn og blekk i 4. klasse, men trass i at ungane då var rundt 10 år, hadde det ein tendens til å bli ein del rot i både bøker og på pultane.

Bjørn Austigard
Førstekonservator NMF
Romsdalsmuseet

Om trekkpapirvalsen til Ivar Aasen

Frå Ivar Aasens dagbøker

21. august 1865
Hos Unger. Blækhuus 36, Papir 9.

8. juni 1868
Prøvet Mosgaards Blæk (værre).

17. oktober 1868
Færdig med 97. Hefte (til sjau). Blæk (udueligt).